Głoski czyli samogłoski i spółgłoski, dźwięczne, bezdźwięczne, miękkie i twarde

Głoska to nie to samo, co litera. Głoski słyszymy i to bardzo różnie. Niektóre są dźwięczne, inne nie. Wyróżniamy te twarde i te miękkie. Czym się one różnią, dlaczego te podziały są ważne?

Głoski to wszystkie spółgłoski i samogłoski w naszym języku. To cały kalejdoskop brzmień i dźwięków.

Co to są głoski?

Głoska to najmniejsza cząstka języka. To najbardziej podstawowa jednostka języka. To, jak brzmi zależy w dużej mierze od tego, jak pracuje nasz aparat mowy podczas artykulacji:

czy struny głosowe drgają – rozróżniamy wtedy głoski dźwięczne i bezdźwięczne,
czy język podczas wymowy idzie do góry podniebienia czy na dół – tak odróżnia się głoski twarde i miękkie.

Głosek nie widzimy, tylko je słyszymy. Głoski to dźwięki, a nie znaki.

Pokaż więcej

Głoska a litera

Różnica między głoską a literą jest ogromna, mimo że wydaje nam się często, że są one tym samym. Głoska jest dźwiękiem, litera zaś znakiem graficznym. Litery się zapisuje, natomiast głoski wymawia.

Zwykle jednej głosce odpowiada jedna zapisana litera: „b” to b, „p” to p.

Zdarzają się jednak przypadki, kiedy w danym słowie liczba liter nie odpowiada liczbie głosek, np.:

szczypior ma 9 liter (s-z-c-z-y-p-i-o-r), ale już tylko 7 głosek: (sz-cz-y-p-i-o-r).
pszczoła ma 8 liter (p-s-z-c-z-o-ł-a), zaś 6 głosek (p-sz-cz-o-ł-a),
mięso ma 5 liter (m-i-ę-s-o), ale głosek już tylko 4 (mi-ę-s-o)

Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ w tych wyrazach występują:

dwuznaki: sz, cz, rz, ch – które mają dwie litery, ale słyszymy je jako jedną głoskę,
litera i, która nie zawsze jest osobną literą, czasem występuje jako zmiękczenie poprzedzającej ją spółgłoski (jeśli jest między spółgłoską a kolejną samogłoską).

Samogłoski i spółgłoski

Spółgłoski i samogłoski tworzą razem całą grupę głosek.

Samogłoski to zawsze dźwięczne głoski. Kiedy wymawiasz samogłoskę, narządy mowy się rozwierają i strumień powietrza swobodnie płynie przez gardło. Słyszysz dokładnie wtedy tylko jedną głoskę. Samogłosek w języku polskim jest 8 – a, e, i, o, y, ą, ę oraz u – ó). Samogłoski tworzą sylaby (same albo razem ze spółgłoskami), to na samogłosce opiera się akcent w wyrazie. Od niej także zależy brzmienie wyrazu. Im więcej samogłosek w wyrazach, tym są one bardziej melodyjne.
Gdy wymawiasz spółgłoski narządy mowy się zamykają lub zbliżają do siebie. To sprawia, że kiedy artykułujesz spółgłoskę, z tyłu zawsze gdzieś słychać też samogłoskę. Kiedy chcesz powiedzieć „p”, tak naprawdę mówisz „pe”. Spółgłoski w języku polskim to: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, y, z, ż, ź.

Głoski miękkie i twarde

Głoski dzielą się również na twarde czy miękkie. Podział ten jednak dotyczy wyłącznie spółgłosek, ponieważ zależy od miejsca, w którym znajduje się język przy zamknięty, zbliżonych do siebie narządach mowy. Artykulacja samogłosek wygląda zupełnie inaczej.

Głoski dzielą się na:

miękkie, kiedy język unosi się do góry podniebienia. Głoski miękkie to ć, ń, ś, ź, dź, j oraz zmiękczenia typu mi, ni, wi, zi itd.
twarde, kiedy język podczas wymawiania leży na dni jamy ustnej. Głoski twarde to p, b, f, w, s, z, c, ch, dz, n, m, l, ł, k, g, t, d, sz, ż, cz, dż, r.

Jak widać, spółgłosek twardych jest zdecydowanie więcej niż miękkich.

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne

Podział na głoski dźwięczna i bezdźwięczne zależy od tego, czy podczas wymawiania wiązadła są do siebie zbliżone i drgają, czy nie.

Jeśli drgają, masz do czynienia z głoską dźwięczną.
Jeśli nie drgają, a powietrze sobie przez nie płynie swobodnie, wymawiasz głoskę bezdźwięczną.

Głoski dźwięczne to wszystkie samogłoski i b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j, dz, dź, dż. Głoski bezdźwięczne to: c, ć, cz, f, h, k, p, s, ś, sz, t.

Fot. Adobe Stock